رضایت‌نامه پزشکی؛ ابزاری برای آگاهی یا راهی برای فرار از مسئولیت؟
امضای رضایت‌نامه پیش از عمل جراحی یا درمان‌های پزشکی، نشان‌دهنده آگاهی بیمار از خطرات احتمالی است، نه سلب مسئولیت از پزشک. اگر پزشک مرتکب خطا، بی‌احتیاطی یا نقض اصول علمی شود، حتی با وجود رضایت‌نامه، مسئولیت کیفری و مدنی او پابرجا خواهد بود.
بیشتر بخوانید
کاربرد رضایت‌نامه پزشکی در نظام حقوقی ایران
در نظام حقوقی ایران، امضای رضایت‌نامه پیش از اعمال جراحی یا درمان‌های خاص، یک الزام قانونی و اخلاقی محسوب می‌شود. اما آیا این سند، پزشک را در برابر هرگونه آسیب به بیمار مصون می‌کند؟ پاسخ منفی است. رضایت‌نامه تنها تأیید می‌کند که بیمار از عوارض و خطرات احتمالی آگاه بوده، اما اگر پزشک برخلاف استانداردهای پزشکی عمل کند، مسئولیت او باقی می‌ماند.
بر اساس ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی، پزشک تنها در صورتی از مسئولیت معاف است که سه شرط زیر را رعایت کند:
۱. اخذ رضایت از بیمار یا ولی قانونی
۲. رعایت اصول فنی و علمی پزشکی
۳. عدم ارتکاب تقصیر (بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی یا خطای پزشکی)
بنابراین، رضایت بیمار به‌تنهایی کافی نیست و پزشک موظف است استانداردهای حرفه‌ای را کاملاً رعایت کند.
مسئولیت کیفری و مدنی پزشک؛ تفاوت‌ها و پیامدها
مسئولیت پزشک در صورت بروز آسیب به بیمار، می‌تواند به دو شکل کیفری و مدنی مطرح شود:
- مسئولیت مدنی: شامل جبران خسارت‌های مالی (هزینه درمان، ازکارافتادگی، دیه یا ارش) است.
- مسئولیت کیفری: زمانی مطرح می‌شود که پزشک مرتکب تخلفی شده باشد که در قانون جرم محسوب می‌شود، مانند بی‌احتیاطی یا انجام اقدامات خارج از صلاحیت حرفه‌ای.
طبق ماده ۴۹۲ قانون مجازات اسلامی، اگر پزشک موازین فنی را رعایت نکند و خسارتی وارد شود، حتی با وجود رضایت بیمار، ضامن خواهد بود.
مواردی که رضایت‌نامه بی‌اثر می‌شود
برخی از خطاهای پزشکی که منجر به محکومیت می‌شوند، حتی با وجود رضایت‌نامه عبارتند از:
- بیهوشی غیرتخصصی یا نامناسب
- اشتباه در تجویز دارو یا دوز بی‌حسی
- فراموش کردن وسایل جراحی در بدن بیمارعدم کنترل عفونت پس از عمل
- تأخیر غیرموجه در انجام عمل اورژانسی
دیوان عالی کشور نیز در آرای متعدد تأکید کرده که رضایت‌نامه به‌تنهایی کافی نیست و عملکرد پزشک باید مطابق اصول علمی باشد.
راه‌های پیگیری حقوقی توسط بیمار
بیمار آسیب‌دیده می‌تواند از دو طریق اقدام کند:
۱. شکایت کیفری در صورت اثبات قصور پزشکی
۲. دعوای حقوقی برای دریافت خسارت (دیه، ارش، هزینه‌های درمان)
در این فرآیند، نظر کارشناسی پزشکی قانونی تعیین‌کننده است. اگر پزشک استانداردهای حرفه‌ای را رعایت نکرده باشد، مسئول شناخته می‌شود.
نتیجه‌گیری:
رضایت‌نامه پزشکی، هرچند بخشی ضروری از فرآیند درمان است، اما تنها در صورتی پزشک را از مسئولیت مبرا می‌کند که تمام اصول علمی و فنی را رعایت کرده باشد. نظام حقوقی ایران، با استناد به قوانین مدنی و مجازات اسلامی، نشان داده که رضایت بیمار مجوزی برای بی‌مبالاتی پزشک نیست.
هم پزشکان باید با دقت و مسئولیت‌پذیری عمل کنند و هم بیماران بدانند که امضای رضایت‌نامه به معنای پذیرش هرگونه خطای پزشکی نیست. در نهایت، کارشناسی پزشکی قانونی و دادگاه‌ها هستند که با بررسی مستندات، تصمیم نهایی را درباره مسئولیت یا برائت پزشک اتخاذ می‌کنند.
دانشجو – حقوقی تایمز
