در این پست قصد داریم طبق قوانین موضوعه جمهوری اسلامی ایران به صورت مستدل و مختصر به این سوال پاسخ دهیم که: آیا عمل سگ گردانی در معابر عمومی که در این ایام بسیار رواج یافته است جرم است یا نه؟
مطابق اصل یکصد و شصت و هفتم قانون اساسی قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر، حکم قضیه را صادر نماید. بر همین اساس در مرحله اول عمل سگ گردانی باید در قوانین موجود بررسی شود:
سگ گردانی و قوانین موجود
اولا:مستنبط از ماده ۲ قانون مجازات اسلامی عملی جرم محسوب می شود که در قانون برای آن عمل مجازات تعیین شده باشد. بعبارت دیگر رفتاری جرم است که صریحا در قانون برای آن رفتار یک ماده قانونی جهت تعیین مجازات مقرر شده باشد. علاوه بر تعیین مجازات در قانون باید عمل مجرمانه نیز صریحا در خود قانون تعریف و جرم انگاری شده باشد.مثلا عمل سرقت اینگونه در ماده ۲۶۷قانون مجازات تعریف شده است:《سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است.》
ثانیا :این اصل در حقوق جزا به اصل قانونی بودن جرم و مجازات شهرت داشته که در اصل سی وششم قانون اساسی نیز اینگونه منعکس شده است:《حکم به مجازات و اجرا آن باید تنها از طریق دادگاه صالح و به موجب قانون باشد.》
حال با بررسی قوانین موجود ، هیچ ماده قانونی که عمل سگ گردانی را صریحا جرم اعلام کند وجود ندارد. یکی از منابع قابل استناد در علم حقوق جهت تفسیر در موارد ابهام قوانین، نظریه مشورتی ادراه کل حقوقی قوه قضاییه می باشد. گرچه نظریه مشورتی برای دادگاه لازم الاتباع نیست ولی برای تبیین و تفسیر صحیح قوانین بسیار راهگشا و حایز اهمیت است. بر همین اساس طبق نظریه مشورتی مورخ ۱۳۹۹/۰۷/۱۵ طی سوالی درباب جرم بودن یا نبودن موضوع عمل سگ گردانی در خیابان اینگونه پاسخ داده شده است:《با توجه به اصل قانونی بودن جرم و مجازات که در اصل سی و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده ۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ آمده است، مادام که برای رفتاری طبق قانون مجازاتی تعیین نشده باشد، نمیتوان آن رفتار را جرم تلقی کرد و چون برای همراه داشتن سگ در معابر و پارکها مجازاتی پیشبینی نشده است، لذا این رفتار جرم نیست؛ مگر اینکه این رفتار به گونهای باشد که مشمول ماده ۶۱۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) و یا دیگر قوانین کیفری باشد.》
توضیح این نکته لازم است که منظور از ماده ۶۱۸ قانون تعزیرات در نظریه مشورتی فوق الذکر این است که اگر عمل سگ گردانی در معابر عمومی موجود اخلال نظم و ارامش عمومی شود یا مردم را از کسب و کار باز دارد فقط در این مورد خاص می توان این عمل را جرم تلقی نمود.ولی به صرف سگ گردانی در معابر عمومی و پارک ها تلقی این عمل بعنوان یک جرم خلاف قوانین صریح موجود خواهد بود.
نکته دیگر ،عبارت شق اول ماده ۶۳۸ قانون تعزیرات “هر کس علنا در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید،” است که این سوال شرعی را مطرح می کند : که ایا عمل نگهداری سگ و سگ گردانی شرعا حرام است یا حرام نیست؟ بعبارت دیگر طبق منابع معتبر اسلامی یا فتاوی معتبر آیا این عمل حرام شرعی است یا خیر ؟
منابع معتبر اسلامی در مورد سگ گردانی
یکی از منابع معتبر و اساسی در فقه اثنا عشری کتاب لعمه الدمشقیه شیخ ابی عبدالله شمس الدین محمد بن جمال الدین مکی العاملی ملقب به شهید اول است. در کتاب طهارات ذیل قسمت مسائل: مسئله سوم آمده است : النجاسه عشره: نجاسات ده چیز است :
۱-البول ( ادرار ) ۲- الغائط من غیر الماکول لحمه ذی النفس( مدفوع حیوان حرام گوشت دارای خون جهنده) […] ۶- الکلب( سگ)
(کتاب ترجمه لعمه جلد “یک”انتشارات دار الفکر چاپ سی و پنجم ۱۳۷۸ صفحه۳۲)
در کتاب الصید و الذبائح نیز آمده است: یجوز الاصطیادُ بجمیع آلاتهِ و لا یؤکل منها ما لم یُذک الا ما قتله الکلب المُعَلم(شکار با همه الات و ابزار آن جایز است .اما تنها در صورتی می توان از حیوان شکار شده تناول کرد که تذکیه شود مگر آن که سگ تعلیم دیده آن را کشته باشد.( کتاب ترجمه لمعه جلد “دو “انتشارات دار الفکر چاپ سی و پنجم ۱۳۷۸ صفحه۱۷۲ به بعد)
همان طور که ملاحضه می شود در استفاده از سگ که مستلزم نگهداری آن نیز است هیچ حرمتی وجود ندارد. توضیح این نکته لازم است که هر چیزی که نجس باشد ضرورتا استفاده از ان حرام نیست .بعبارت دیگر با اینکه سگ در فقه از جمله نجاسات است اما در نگهبانی و مخصوصا در شکار می توان از آن استفاده نمود و فقط در روایات آمده است که نگهداری سگ در خانه باعث عدم حضور فرشتگان در ان محل می شود که نشانه کراهت در نگهداری سگ دارد و نه دلیلی بر حرام بودن نگهداری آن
- فتاوی معتبر( متن کامل فتاوی در قسمت قوانین قابل استناد آورده شده است)
- نظر مقام معظم رهبری درباره نگهداری سگ و گربه در منزل. 《درصورتیکه نگهداری حیوانات موجب شود اشخاص نتوانند اعمال عبادیشان را درست انجام دهند و بههرحال به همسایگان آزار برسد یا مثلاً تماس حیوان با بعضی از غذاها، موجب بیماری شود جایز نیست…..؛ اما دربارهی نگهداری از سگ در خانه روایت داریم که در خانهای که سگ نگهداری میشود ملائکه حضور پیدا نمیکنند》
- نظر آیت الله مکارم شیرازی درباره سگ خانگی《نگهداری سگ خانگی تقلید کورکورانه از غرب است.》
همان طور که ملاحضه می شود در متن و نیز فحوای این فتاوی هیچ کلمه صریحی دال بر حرمت نگهداری سگ نیامده است و مکروه بودن نگهداری سگ مورد تاکید این حضرات بوده است. به هر حال حرمت نگهداری سگ مشروط ازار و اذیت دیگران است. بعبارت دیگر اگر نگهداری سگ موجب سلب اسایش و اذیت دیگران شود این عمل شرعا حرام و نیز قانونا قابل پیگیری است.
پس در پاسخ به سوال فوق می توان گفت : طبق منابع معتبر اسلامی و نیز طبق فتوای معتبر، عمل نگهداری سگ صریحا حرام اعلام نشده و فقط این عمل نکوهش شده و قدر متیقن آن این است که عمل نگهداری سگ مکروه شرعی است و به طریق اولی صرف عمل سگ گردانی نیز که مستلزم نگهداری از آن است ، نمی تواند حرام باشد و این عمل از شمول تظاهر به عمل حرام ( مثل روزه خواری در ملاء عام یا شرب خمر توسط غیر مسلمان یا کشف حجاب شرعی )موضوعا خارج(سالبه به انتفاء موضوع) می باشد.
طبق منابع معتبر اسلامی و نیز طبق فتوای معتبر، عمل نگهداری سگ صریحا حرام اعلام نشده و فقط این عمل نکوهش شده و قدر متیقن آن این است که عمل نگهداری سگ مکروه شرعی است و به طریق اولی صرف عمل سگ گردانی نیز که مستلزم نگهداری از آن است ، نمی تواند حرام باشد
نتیجه گیری
پس نهایتا می توان نتیجه گرفت که :
اولا: با ملاحظه قوانین موجود کشور هیچ ماده صریحی که صرف عمل سگ گردانی در معابر عمومی را جرم تلقی کرده باشد، یافت نمی شود.
ثانیا با توجه به اصل کیفری تفسیر به نفع متهم که مبنی بر حدیث شریف
(تدرءُ الحدودُ بالشبهات) است ، الف ولام موجود در کلمه (حدود) نشانه در عمومیت بر عقوبات حدی و نیز تعزیزی دارد که در جرم بودن یا نبودن این عمل شبه و شک وجود دارد.
ثالثا: باتوجه به اصل تفسیر مضیق قوانین در امور کیفری باید به قدر متیقن اکتفا نمود واز تفسیر موسع قوانین جزائی اجتناب کرد.
رابعا:حتی با وجود نص ماده ۶۳۲ قانون تعزیرات عمل سگ گردانی طبق منابع معتبر اسلامی و فتوای معتبر حرام شرعی نیست ، “پس صرف عمل سگ گردانی در معابر عمومی جرم نخواهد بود.”
به هرحال تا زمانی که قانون صریحی که توسط مجلس شورای اسلامی که مسئول قانونگذاری است ، به تصویب نرسیده باشد، نمی توان عمل سگ گردانی را توسط بخشنامه یا دستورالعمل ها ی فوری و ضربتی جرم انگاری نمود.
قوانین و مقررات و فتوای معتبر قابل استناد
از قانون اساسی
اصل سی و ششم: حکم به مجازات و اجرا آن باید تنها از طریق دادگاه صالح و به موجب قانون باشد.
اصل یکصد و شصت و هفتم : قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر، حکم قضیه را صادر نماید و نمی تواند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزد.
از قانون مجازات اسلامی
ماده ۲ – هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می شود.
ماده ۲۶۷ – سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است.
از قانون تعزیرات و مجازات های بازدارنده مصوب ۱۳۷۵
ماده ۶۱۸ – هر کس با هیاهو و جنجال یا حرکات غیر متعارف یا تعرض به افراد موجب اخلال نظم و آسایش و آرامش عمومی گردد یا مردم را ازکسب و کار باز دارد به حبس از سه ماه تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
ماده ۶۳۸ – هر کس علنا در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید، علاوه بر کیفر عمل به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا (۷۴)ضربه شلاق محکوم میگردد و در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نمیباشد ولی عفت عمومی را جریحهدار نماید فقط بهحبس از ده روز تا دو ماه یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
جزای نقدی مندرج در این ماده به موجب مصوبه مورخ ۱۳۹۹/۱۲/۲۵ هیات وزیران به دو (۲.۰۰۰.۰۰۰) تا ده (۱۰.۰۰۰.۰۰۰) میلیون ریال تعدیل شد.
تبصره – زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به حبس از ده روز تا دو ماه و یا از پنجاه هزار تا پانصد هزار ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.
نظریه مشورتی
تاریخ نظریه: ۱۳۹۹/۰۷/۱۵
استعلام : آیا سگگردانی مطابق قوانین فعلی خصوصاً ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) قابل مجازات میباشد؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
با توجه به اصل قانونی بودن جرم و مجازات که در اصل سی و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده ۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ آمده است، مادام که برای رفتاری طبق قانون مجازاتی تعیین نشده باشد، نمیتوان آن رفتار را جرم تلقی کرد و چون برای همراه داشتن سگ در معابر و پارکها مجازاتی پیشبینی نشده است، لذا این رفتار جرم نیست؛ مگر اینکه این رفتار به گونهای باشد که مشمول ماده ۶۱۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) و یا دیگر قوانین کیفری باشد.
نظر مقام معظم رهبری درباره نگهداری سگ و گربه در منزل
تاریخ انتشار:۰۵ April 2015 فروردین/ ۱۳۹۴ /۱۶
به نقل از حکیم مهر: حجتالاسلام والمسلمین فلاحزاده -عضو دفتر استفتائات مقام معظم رهبری و رئیس مرکز موضوعشناسی احکام فقهی- به پرتکرارترین سؤالات مطابق با فتاوای مقام معظم رهبری پاسخ دادهاند.
یکی از سوالات به شرح زیر است:
سوال: آیا نگهداری حیواناتی مثل سگ و گربه در منزل اشکال دارد؟
پاسخ: اول اینکه سگ با گربه تفاوتهای زیادی دارد. سگ نجسالعین است؛ یعنی خود حیوان نجس است؛ اما گربه نجس نیست. نیمخوردهی سگ نجس و حرام است؛ نیمخوردهی گربه اینگونه نیست. و اینکه سگ سروصدا دارد و به همسایهها آزار میرساند. این مسئله بهخصوص در مجتمعهای مسکونی که مردم میخواهند طهارت شرعی را رعایت کنند و مسیرها و امکانات مشترکی وجود دارد و ترددها هم زیاد است، درصورتیکه نگهداری حیوانات موجب شود اشخاص نتوانند اعمال عبادیشان را درست انجام دهند و بههرحال به همسایگان آزار برسد یا مثلاً تماس حیوان با بعضی از غذاها، موجب بیماری شود جایز نیست.
اما بهطورکلی اگر کسی کارگاه یا کارخانه یا باغی دارد، یا گلهای دارد که برای حفاظت از آنها احتیاج به سگ دارد، یا برای اغراض دیگری که عقلایی باشد، نگهداری از سگ اشکالی ندارد.
یا مثلاً اینکه گربهای را برای سرگرمی در منزل نگهداری میکنند، این را نمیگوییم حرام است؛ اما دربارهی نگهداری از سگ در خانه روایت داریم که در خانهای که سگ نگهداری میشود ملائکه حضور پیدا نمیکنند
نظر آیت الله مکارم شیرازی درباره سگ خانگی
تاریخ انتشار:۱۶ June – 2010 -۰ ، خرداد/ ۱۳۸۹ /۲۶
حکیم مهر – به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حضرت آیت الله ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید در پاسخ استفتایی در خصوص نگهداری سگ خانگی اظهار داشت: نگهداری سگ خانگی تقلید کورکورانه از غرب است.
متن استفتاء بدین شرح است:
بسمه تعالی
محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله العالی)
سلام علیکم
احتراما با توجه به افزایش خرید و روش سگ های خانگی – زینتی در شهرهای بزرگ کشور و تردد این سگ ها در معابر عمومی و اماکن جمعی و با توجه به معذب بودن بخش کثیری از افراد جامعه نسبت به حضور این حیوان در فضای زندگی شهری و آپارتمان نشینی خواهشمندیم نظر اسلام در این مورد را اعلام بفرمایید و این نکته که نجاست سگ در قرآن نیامده است آیا مجوز نگهداری سگ است؟
پاسخ:
بسمه تعالی
متاسفانه تقلید کورکورانه از غرب آثار زیانباری دارد که از جمله همین مساله سگ دوستی است و بسیارند کسانی که در غرب سگشان را از زن و فرزندشان بیشتر دوست می دارند و در مورد نجاست سگ روایات بسیار زیادی داریم که حتی ظرف نیم خورده آن به روش خاصی تطهیر می شود و این که در قرآن نجاست سگ نیامده دلیل برچیزی نمی شود، بسیاری از واجبات و محرمات به طور صریح در قرآن نیامده حتی عدد رکعات نماز در قرآن نیست بلکه ارجاع به سنت پیامبر اکرم(ص) و ائمه شده است. / ناصر مکارم شیرازی
منابع