دعوای کیفری چیست؟ دعاوی کیفری چه هستند و در چه هنگامی می‌توان طرح دعوای کیفری کرد؟
دعوای کیفری چیست؟
عمل مجرمانه لطمه ها و آسیب های مادی و معنوی بسیاری به جامعه وارد می کند .در مقابل این عمل مجرمانه ، جامعه راه کارهایی برای جلوگیری و دفاع از خود وضع می کند . پس از ارتکاب عمل مجرمانه (جرم) دادسرای عمومی و انقلاب هر شهرستان که در راس آن دادستان قرار دارد، تعقیب متهم را شروع مینماید و پس تحقیق از متهم که از وظایف بازپرس یا دادیار بوده، و در صورت ثبوت جرم در دادسرا قرار جلب به دادرسی صادر و از طریق کیفرخواست از محاکم تقاضای کیفر برای شخص مجرم مینماید.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
- دعوای کیفری چیست؟
- جرم چیست؟ (یا کدام دعاوی کیفری هستند؟)
- عناصر تشکیل دهنده جرم
- تعریف دعاوی کیفری
- نمونه های از جرایم:
جرم چیست؟ (یا کدام دعاوی کیفری هستند؟)
پیش از پرداختن به دعاوی کیفری بایستی به تعریف مفهوم جرم بپردازیم. یکی از شاخه های علم حقوق در کشور ما حقوق جزایی (کیفری) می باشد. حقوق کیفری، رشته ای از علم حقوق است که به تحلیل و بررسی جرایم و مجازات ها می پردازد. این جرایم لزوما توسط قانونگذار تعیین و تعریف شده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است. بنابراین نخستین مساله ای که در حقوق کیفری لازم است تا مورد بررسی قرار گیرد، مساله جرم و تعریف حقوقی آن می باشد.
مقاله مرتبط با جرایم کیفری : نمونه درخواست آزادی از زندان از طریق پابند الکترونیکی
ماده ۲ قانون مجازات اسلامی:
در ابتدا بهتر است به قانون مجازات اسلامی، به عنوان اولین و اصلی ترین منبع حقوق کیفری مراجعه کنیم. ماده ۲ قانون مجازات اسلامی در تعریف جرم مقرر داشته است : “هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می شود .”
عنصر جرم در همه جرایم وجود داشته و شامل سه مورد می باشد که عبارتند از : عنصر قانونی ، عنصر مادی و عنصر معنوی جرم . تمامی جرایم مشخص شده در قوانین کیفری، دارای این سه عنصر جرم می باشد. پس در تعریف جرم می توان گفت:
هر رفتاری (اعم از فعل یا ترک فعل )در صورتی جرم محسوب می شود که در قانون مجازات برای ان رفتار یک ماده قانونی ( عنصر قانونی) و یک مجازات تعیین شده باشد.
عناصر تشکیل دهنده جرم
می توان گفت: هر جرمی از سه عنصر تشکیل می شود:
۱. عنصر قانونی: ( ماده قانونی)
عنصر قانونی جرم یعن آن عملی جرم است که در قانون برای ان عمل یک ماده قانونی پیش بینی شده باشد. مثلا در ماده ۷۰۰ قانون تعزیرات عمل توهین ” هجو “را جرم انگاری کرده وبرای آن مجازاتی مقرر کرده است.” (نمونه شکواییه برای جرم توهین) هر کس با نظم یا نثر یا به صورت کتبی یا شفاهی کسی را هجو کند و یا هجویه را منتشر نماید به حبس از یک تا شش ماه محکوم‌می‌شود.”
نکته: پس هر عملی را نمی توان جرم تلقی شود مگر : اولا در قانون مجازات جرم انگاری شده دوما: برای ان عمل مجازاتی پبش بینی شده باشد. مثلا : عمل دوچرخه سواری بانوان در معابر عمومی جرم نمی باشد چون فاقد عنصر قانونی برای تحقق جرم است.
۲. عنصر مادی ( رفتار و عمل فیزیکی مجرمانه)
عنصر مادی جرم یعنی عمل انجام شده باید به مرحله ظهور برسد و به مجرد نیت کردن به انجام عمل مجرمانه عنصر مادی انجام نشده است.
۳. عنصر روانی: ( سوء نیت و اگاهی به عمل مجرمانه)
عنصر روانی جرم به معنای سوء نیت و اگاهی به عمل مجرمانه است. پس شخصی که فاقد هوشیاری یا فاقد اراده باشد، از مسئولیت کیفری معاف خواهد بود
. به طور مثال اگر کودک یا مجنون یا شخص مستی که فاقد هوشیاری است ، عمل مجرمانه مرتکب شوند ، مجرم محسوب نمی شوند چون فاقد سوء نیت و اگاهی است واز لحاظ حقوق کیفری ، عنصر روانی جرم محقق نشده است و این اشخاص فاقد مسئولیت کیفری می باشند.
مثلا طبق ماده ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی کودکان را فاقد مسئولیت کیفری اعلام کرده است -“ افراد نابالغ مسئولیت کیفری ندارند.”
نکته: برای محکوم شدن متهم به ارتکاب جرم ، باید همه عناصر جرم یعنی مادی, روانی و قانونی توسط مرجع قضایی اثبات شود.
سوال: اگر اشخاص فاقد مسئولیت کیفری(مثل کودک یا مجنون) به سبب ارتکاب عمل مجرمانه به شخص دیگری ضرر وخسارتی وارد کند جبران خسارت بر عهده چه کسی است؟
در پاسخ باید گفت : در این حالت اگر صدمه بدنی یا مادی باشد ،در صورت درخواست دیه یا خسارت از جانب مجنی علیه دیه یا خسارت بر عهده والدین یا سرپرست خواهد بود. والدین نه به سبب دارا بودن رابطه خویشاوندی بلکه به مناسبت داشتن سمت سرپرستی عهده وی قرار دارد . والدین از جمله اشخاصی هستند که قانونا مکلف به نگهداری و مواظبت از فرزند خود می باشند عمل غیر را پذیرفته است . مسئولیت ناشی از عمل غیر، وسیله ای است برای بهتر جبران شدن خسارت در موردی که عامل ورود خسارت، معمولا قادر به جبران آن نیست.
.
نکته: سه عنصر قانونی ، مادی و معنوی از یک جرم به جرم دیگر، متفاوت می باشند.
به عنوان مثال، عنصر مادی جرم در جرم کلاهبرداری، فریب دادن دیگری و بردن مال وی بوده؛ در حالی که عنصر مادی در جرم سرقت، ربودن مال منقول متعلق به دیگری است . به همین ترتیب عناصر روانی و قانونی هم در این دو جرم متفاوت می باشد.
در همین رابطه مقاله “جرائم علیه مالکیت و اموال” را مشاهده کنید.
تعریف دعاوی کیفری
هرگاه در جامعه جرمی ارتکاب یابد این جرم می تواند موجب طرح دو دعوا شود:
دعوای عمومی جرم و دعوای خصوصی جرم
در مورد جنبه عمومی جرم دادستان به عنوان نماینده مدعی العموم مکلف است که از منافع جامعه حمایت نماید. جرم به این عنوان داری جنبه عمومی است که منافع کل جامعه را به خطر می اندازد.
در مورد جنبه خصوصی جرم، شخص متضرر از جرم این حق را دارد که درخواست مجازات مجرم را از دادگاه بخواهد .که در این حالت به شخص متضرر از جرم شاکی گفته می شود و اگر این شخص خسارت مادی خود را مطالبه کند ،به این شخص مدعی خصوصی گفته می شود.
در همین مورد ماده ۹ قانون آیین دادرسی کیفری به دو جنبه جرم توجه داشته است. ” ارتکاب جرم می‌تواند موجب طرح دو دعوی شود:
الف – دعوای عمومی برای حفظ حدود و مقررات الهی یا حقوق جامعه و نظم عمومی
ب – دعوای خصوصی برای مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم و یا مطالبه کیفرهایی که به موجب قانون حق خصوصی بزه‌دیده است مانند حد قذف و قصاص”
نکته: جرایم دارای جنبه عمومی قابل گذشت نبوده ولی در جرایم دارای جنبه خصوصی این جرایم غالبا قابل گذشت می باشند.
نکته: طبق ماده ماده ۱۲ قانون ایین دادرسی کیفری” تعقیب متهم در جرایم قابل گذشت، فقط با شکایت شاکی شروع و در صورت گذشت او موقوف می‌شود”
خلاصه مطالبی که در این مقاله مطرح شد:
چکیده بحث : عمل مجرمانه عملی است که به موجب قانون مشخص شده و هر جرمی باید دارای سه عنصر قانونی، روانی و مادی باشد تا بتوان این عمل را در مراجع کیفری تحت عنوان دعوای کیفری بررسی و مرتکب به مجازات قانونی محکوم شود.
جامعه (که نماینده ان دادستان است)و شخص متضرر از عمل مجرمانه اصحاب دعوای کیفری بوده که متهم به عمل مجرمانه در طرف دیگر این دعوا قرار دارد.
نمونه های از جرایم:
هک وای فای
طبق قانون جرایم رایانه ای چنانچه شخصی بطور غیر مجاز به سامانه مخابراتی دیگران دسترسی پیدا کند مجرم بوده و به حبس از سه مال تا یک سال یا جریمه نقدی از پانصد هزار تا دو میلیون تومان محکوم می شود.در صورتی که برای مودم خود رمز قرار نداده باشید امکان شکایت ندارید.
مجازات کسانی که با ارسال پیامک های توهین آمیز و تماس تلفنی مکرر ایجاد مزاحمت می کنند چیست؟
مستند به ماده ۶۴۱ قانون مجازات؛ هر کس با دستگاه تلفن یا سایر دستگاه های مخابراتی برای دیگران ایجاد مزاحمت کنند علاوه بر ایجاد مقررات خاص شرکت مخابرات مرتکب به حبس از یک تا شش ماه محکوم خواهد شد.
پاپوش درست کردن برای افراد (افترای عملی)
به عبارتی دیگر اگر کسی به قصد متهم نمودن دیگری، وسیله ای در خانه یا جیب او قرار دهد و وسیله مزبور جزء آلات و ادوات جرم باشد و در اثر این عمل، شخص مزبور تعقیب گردد، پس از صدور برائت قطعی آن شخص، شخصی که اقدام به پاپوش درست کردن و یا همان افترای عملی کرده به حبس از شش ماه تا سه سال و یا تا هفتاد و چهار ضربه شلاق محکوم می شود
مقاله مرتبط: نمونه لایحه دفاعیه مربوط به ضرب و جرح درصورت حدوث لوث
انتقال مال غیر
جرم انتقال مال غیر ( یا فروش مال غیر) یکی از مصادیق بارز جرم کلاهبرداری بوده که این عمل طبق قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر مصوب ۱۳۰۸ جرم انگاری شده است.
مقاله مرتبط: یک مشاوره حقوقی خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟
*منابع و ماخذ*
