در دو مقاله مربوط به خواستگاری و مراسم ازدواج ایرانیان زرتشتی به بررسی این مسائل طبق آیین نامه احوال شخصیه زرتشتیان ایران مصوب ۲۷/ ۲/ ۱۳۸۶ پرداختیم. در این مقاله جنبه دیگر این رفتار اجتماعی را یعنی قوانین طلاق در میان زرتشتیان را بررسی خواهیم کرد. لازم به ذکر است طبق اصل سیزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی, زرتشتیان ایران در مورد احوال شخصیه، انجام مراسم دینی و تعلیمات دینی خود بر طبق آیین خود آزاد می باشند. حال در این مقاله موضوعات ذیل بررسی می شود:
موارد انحلال ازدواج
مطابق آیین نامه احوال شخصیه زرتشتیان ،انحلال عقد ازدواج را می توان به سه مورد تقسیم کرد: ۱- فسخ ۲- طلاق ۳- خروج یکی از زوجین از دین زرتشتی. حال در ادامه این ۳ مورد را بررسی می کنیم.
۱- مورد فسخ ازدواج در آیین زرتشت
جنون و یا اختلال حواس یکی از زوجین با دو شرط طبق تقاضای طرف دیگر باعث فسخ ازدواج خواهد شد:
یک: جنون و اختلال حواس باید قبل یا به هنگام اجرای مراسم زناشویی ایجاد شده باشد.
دو: طرف دیگر و خانواده اش باید از جنون یا اختلال حواس در هنگام اجرای مراسم زناشویی آگاهی و اطلاعی نداشته باشند.
بر همین اساس مـــــاده ۲۲ آیین نامه در باب فسخ ازدواج اینگونه مقرر کرده است:
“هرگاه به هنگام اجرای مراسم زناشویی زن و یا شوهر دیوانه بوده یا اختلال حواس داشته در صورتی که همسر و خانواده‌اش از جنون و اختلال حواس او آگاه نبوده است بر طبق تقاضای طرف دیگر ازدواج قابل فسخ است.”
لازم به ذکر است اگر جنون یا اختلال حواس بعد از اجرای مراسم ایجاد شود ویا طرف دیگر از این امر آگاهی داشته باشد نمی توان با این دلیل فسخ ازدواج را تقاضا کرد.
۲- طلاق زرتشتیان
مستنبط از قسمت اول ماده ۲۱ آیین نامه ،حق طلاق مطابق آیین زرتشتی اختیاری نیست. به این معنی که ، زن یا مرد نمی تواند بدون دلیل موجهی تقاضای طلاق نماید.
بر اساس آیین نامه احوال شخصیه زرتشتیان می توان موارد طلاق را در سه مورد تقسیم بندی کرد.
الف: مواردی که دو طرف حق طلاق دارند
ب: مواردی که فقط زن حق طلاق دارد
ج: طلاق توافقی
حال در ادامه این موارد را به ترتیب بررسی می کنیم:
الف: مواردی که دو طرف حق طلاق دارند.
- مطابق تبصره ماده ۲۲ آیین نامه “جنون (هر یک از زوجین) اگر بعد از مراسم ازدواج، حادث گردد و مدت دو سال، به طول انجامد و پزشکان قادر به درمانش نباشند، به استناد گواهی پزشک قانونی، از دلایل درخواست طلاق از جانب طرف دیگر خواهد بود.”
- مطابق مـــــاده ۲۳ آیین نامه “هرگاه پس از ازدواج مشخص شود که شوهر یا زن یا هر دو توانایی بچه‌دار شدن نداشته و با چاره‌جویی مدت حداقل سه سال درمان نشود و پزشک قانونی گواهی دهد که هر کدام درمان‌پذیر نیستند، زن یا شوهری که درمان‌پذیر است، می‌تواند درخواست طلاق کند.”
- مطابق مـــــاده ۲۴ آیین نامه “ابتلاء زن و یا شوهر، به هرگونه مواد مخدر با گواهی پزشک قانونی، که به اساس زندگی خانوادگی آسیب وارد کند و ادامه زندگی برای طرف دیگر دشوار باشد، از دلایل طلاق برای همسر او می‌باشد.”
- مطابق مـــــاده ۲۶آیین نامه “چنان‌چه اثبات شود که زن مرتکب زنا شده شوهر می‌تواند او را طلاق دهد و همچنین اگر ثابت شود مرد با زن دیگر زنا کرده زن او می‌تواند درخواست طلاق نماید.”
لازم به ذکر است اثبات رابطه جنسی خارج از رابطه زناشویی( زنا ) ظاهرا باید طبق قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری صورت گیرد. و پس از آن به استناد حکم کیفری صادر شده ، می توان تقاضای طلاق مطابق با آیین زرتشتی نمود.
- مطابق مـــــاده ۳۳ آیین نامه “هرگاه یکی از طرفین به موجب رأی قطعی دادگاه به پنج سال حبس محکوم و حکم مجازات در حال اجرا باشد، طرف دیگر می‌تواند، تقاضای طلاق کند.”
- مطابق مـــــاده ۳۴ آیین نامه”هرگاه زن و شوهری به مدت ۵ سال پی در پی از یکدیگر جدا زندگی کنند، به درخواست هر یک از طرفین می‌توانند تقاضای طلاق کنند.”
- مستفاد از مـــــاده ۲۸ آیین نامه در موردی که زن نافرمان بوده و این نافرمانی بحدی باشد که به حیثیت شوهر لطمه وارد کند، شوهر می تواند تقاضای طلاق نماید .بر همین اساس ماده ۲۸ اینگونه مقرر می نماید “اگر زنی نافرمان باشد و رفتار او، بیم خطر جانی، مالی و شرافتی برای شوهر داشته باشد که نتوان با اندرز یا رسیدگی شورای حل اختلاف زرتشتیان محل سکونت این پدیده را برطرف کرد بر حسب درخواست شوهر طلاق پذیرفته می‌شود.”
ب: مواردی که فقط زن حق طلاق دارد
- مطابق مـــــاده ۲۵ آیین نامه”در صورتی که شوهری به شرط تمکین زن در مدت دو سال مخارج زندگی را به زن خود نپردازد، در پی درخواست زن، طلاق مجاز است.”
- مطابق مـــــاده ۲۷ آیین نامه” هرگاه ثابت شود که شوهر نسبت به زن خود به گونه‌یی ستم و بی‌رحمی روا داشته که خطر جانی، مالی و شرافتی داشته و ادامه زندگی آنان پس از اندرزهای بزرگترها و رسیدگی شورای حل اختلاف انجمن زرتشتیان محل سکونت میسر نباشد زن می‌تواند تقاضای طلاق کند و از شوهر خود جدا شود.”
سوال: شاید سوال شود اگر سکونت زن در منزل مشترک با شوهر بیم جانی برای او داشته باشد وتا تعیین تکلیف تقاضای طلاق در دادگاه، ایا زن می تواند در مسکن جداگانه ایی زندگی کند؟
درپاسخ می توان گفت: استنادا به تبصره های ماده ۲۷ آیین نامه، در فرض سوال زن می توان حداکثر تا ۲ سال به طور جداگانه زندگی کند ویا با نظر دادگاه می‌تواند در زمانی که پرونده او در دادگاه مطرح است منزل جداگانه اختیار کند.
لازم به ذکر است در صورتی که زن به علت بیم جانی( فرض ماده ۲۷ آیین نامه) بخواهد منزل جداگانه اختیار کند، باید مسکن او به رضایت طرفین اختیار شود و در صورت عدم توافق، تعیین آن با شورای حل اختلاف زرتشتیان محل سکونت و یا دادگاه خواهد بود و شوهر وظیفه دارد نسبت به درآمد خود و در خور شخصیت و احتیاج واقعی زن، مخارج او را در منزل جداگانه پرداخت کند.
- مطابق مـــــاده ۳۰ آیین نامه “اگر مردی زرتشتی، زن غیر زرتشتی داشته یا پس از ازدواج با زن زرتشتی، زن غیر زرتشتی انتخاب کند و حقیقت را پنهان کرده باشد، همسر زرتشتی او بعد از اطلاع می‌تواند تقاضای طلاق کند.”
- مطابق مـــــاده ۳۲ آیین نامه”هرگاه شوهر پنج سال پی در پی غیبت کند و خبری از زنده بودن او نرسد، به منزله غایب مفقودالاثر تلقی می‌شود و زن او می‌تواند درخواست طلاق کند.”
ج : طلاق توافقی
اگر عدم توافق اخلاقی بین زوجین به حدی برسد که زندگی مشترک ممکن نباشد و مبانی زندگی مشترک قابل تحمل نباشد، زن و مرد می توانند به صورت توافقی درخواست طلاق کنند.برهمین اساس مـــــاده ۲۹ آیین نامه طلاق توافقی را اینگونه معرفی می کند “در صورت نبودن توافق اخلاقی بین زن و شوهر، که زندگی آن‌ها، غیرممکن و غیر قابل تحمل باشد و برحسب درخواست طرفین، با نظر شورای حل اختلاف زرتشتیان محل سکونت آنان با تقاضای طلاق موافقت می‌شود”
مطلب مرتبط: انواع طلاق در آیین اسلامی
۳- خروج یکی از زوجین از دین زرتشتی
انحلال نکاح علاوه بر فسخ و طلاق، در صورتی که یکی از زوجین از دین خود خارج شود و به دین دیگری روی آورد ، طبق ماده ۳۱ آیین نامه این مورد یکی از موارد انحلال و پایان ازدواج خواهد بود. ماده ۳۱ آیین نامه اینگونه اعلام می کند:”هنگامی که زن یا شوهر از دین زرتشتی به آیین دیگری روی آورد موجبات طلاق بین آن‌ها واقع شده است …”
لازم به ذکر است: استنادا به قانون رسیدگی به دعاوی مطروحه راجع به احوال شخصیه و تعلیمات دینی ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام( سال ۱۳۷۲) و نیز مستفاد از ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده در دعاوی و امور خانوادگی مربوط به زوجین از جمله طلاق و فسخ ازدواج ، زوجه می تواند در دادگاه خانواده محل اقامت شوهر یا محل سکونت خود اقامه دعوی کند و مطابق مـاده ۳۷ آیین نامه”پس از صدور حکم طلاق از دادگاه، و پرداخت حقوق طرفین برابر آیین‌نامه احوال شخصیه زرتشتیان، رویداد طلاق، (برابر مقررات ثبت احوال کل کشور)، در دفترخانه ویژه زرتشتیان ثبت خواهد.”
موارد ازدواج مجدد شوهر
با اینکه در دین زرتشتی تعدد زوجات برای مرد ممنوع است اما در شرایط خاصی این امکان برای شوهر در دو مورد زیر فراهم شده است که زن دومی بتواند اختیار کند:
مورد اول: مستفاد از ماده ۲۲ آیین نامه چنان‌چه پس از زناشویی و آمیزش، زن جنون و یا بیماری درمان‌ناپذیری پیدا کند، که توانایی انجام وظایف زناشویی را نداشته و این بیماری به مدت دو سال به طول انجامد.و پزشکان قادر به درمان او نباشند در این حالت شوهر به استناد گواهی‌نامه پزشک قانونی و به شرط نگهداری و پرداخت هزینه زندگی زن خود مجاز به اختیار یک همسر دیگر خواهد بود.
مورد دوم: مستنبط از ماده ۲۳ آیین نامه چنان‌چه زن توانایی بچه‌دار شدن نداشته باشد و در مدت ۳ سال درمان امکان پذیر نباشد و پزشک قانونی گواهی دهد که زن دیگر توانایی بچه دار شدن را نداشته باشد در این حالت شوهر با اخذ رضایت زن خود می‌تواند همسر دیگری اختیار کند.
حقوق مالی زوجین بعد از جدایی
در دین زرتشتی نهادی بنام مهریه وجود ندارد و در هنگام اجرای مراسم زناشویی مالی بعنوان مهر، به زن از جانب مرد پرداخت نمی شود.بر همین اساس ماده ۲۱ آیین نامه اشعار می دارد که” در اجرای مراسم زناشویی مهریه تعیین و قید نمی‌شود.”
با این حال باتوجه به مجموع مواد آیین نامه احوال شخصیه زرتشتیان می توان حقوق مالی زوجین را در موارد مختلفی شناسایی کرد.
این موارد به شرح ذیل می باشد:
در موردی که شوهر به صورت پنهانی همسر غیر زرتشتی دیگری اختیار کتد،مطابق ︎ماده ۳۰ آیین نامه شوهر مکلف است بعد از تقاضای طلاق توسط زن زرتشتی ، یک دوم از کل دارایی خـود را به همسر زرتشتی پرداخت و انتقال دهد و در صورت عدم آگاهی و عدم طلاق در طول زندگی زناشویی، پس از درگذشت شوهر نیز یک دوم از کل دارایی شوهر متوفی به همسر زرتشتی انتقال داده خواهد شد.
- مطابق ماده ۳۵ آیین نامه “︎در موقع طلاق زرتشتیان هرگونه کالا و هدایایی که از طرفین تا آن زمان به طرف دیگر داده شده است متعلق به طرفی است که به او هدیه شده است”. مثلا طلا و جواهرات و هر نوع کلای که بعنوان هدیه به طرف دیگر داده شده باشد.
- مستنبط از ︎ماده ۳۶ آیین نامه طرفی که مقصر در مواد ۲۴ و ۲۵ و ۲۶ و ۲۷ و ۲۸ و ۳۰ و ۳۱ و ۳۳ شناخته شود (یعنی مواردی که به زوجین یا یکی از انها حق طلاق داده می شود) از نصف دارایی که جزو اموال مشترک انها بعد از ازدواج به موجب تبصره ۴ ماده ۱۸ مقرر شده است ، محروم خواهد شد و فقط اثاثیه، اموال و بقیه دارایی شخصی خود را دریافت می‌کنند.
- مطابق ماده ۳۱ آیین نامه “هنگامی که زن یا شوهر از دین زرتشتی به آیین دیگری روی آورد موجبات طلاق بین آن‌ها واقع شده و در این مورد طرفی که ترک دین کرده وظیفه دارد در صورت طلاق یک دوم از کل دارایی خود را به طرف دیگر که در دین زرتشتی باقیمانده است پرداخت و انتقـال دهد و در این صورت سرپرسـتی و تربیت فرزندان نیز به هزینه مرد به عهده طرفی است که در کیش زرتشتی باقی مانده است.”
